آشنایی با مراحل صادرات صنایع دستی ایران به خارج

صنایع دستی آن دسته از محصولاتی است که به طور کلی تمامی فرآورده‌های آن به وسیله‌ی دست تولید می‌شود و به همین دلیل هیچ کدام از فرآورده‌های تولیدی آن دارای شباهت با دیگری نیست. در نتیجه محصولی که توسط یک صنعتگر تولید می‌شود با محصول یکسانی که توسط صنعتگری دیگر تولید خواهد شد، دارای تفاوت‌های بسیاری است. این عدم تشابه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هنرهای صناعی محسوب می‌شود که خود موجبات رشد خلاقیت و ابتکار را در تولید کنندگان این حرفه فراهم می‌آورد. هنرمندانی که به تولید چنین محصولاتی اشتغال دارند، در چهارچوب فرهنگ و آداب و رسوم و به طور کلی در چهارچوب شکلِ زیستِ منحصر به فرد خود دست به تولید انواع فرآورده‌های صنایع دستی می‌زنند. ذوق و استعداد، ابتکار عمل و خلاقیت، نبوغ و زحمت فراوان از مشخصه‌های زنان و مردان هنرمندانی است که عمر خود را در این حیطه می‌گذرانند. حاصل زحمت آنان نه تنها با هدف کسب درآمد، بلکه با عشق و تعلق خاطر به فرهنگ ناب ایرانی گره خورده است. طرح‌ها و تولیدات سنتی هر منطقه تجلی‌گاه نوع اعتقادات، فرهنگ، مناسبات و ارزش‌های عدیده‌ای است که به مرور و طی نسل‌های متمادی بر مبنای این خاستگاه‌ها شکل گرفته و در ارتباط متقابل با تولیدات سنتی سایر مناطق همجوار، در یک ارتباط دو طرفه از یکدیگر تاثیر گرفته و سبب شده که در عین کثرت فرهنگی و تنوع زیبایی‌شناختی، نوعی از همگونی فرهنگی خاصی در خود داشته باشد. محصولات صنایع دستی ایران دارای گروه‌ها و زیرشاخه‌های گوناگونی است که به طور می‌توان آن‌ها را بدین صورت دسته‌بندی کرد: بافته‌های داری، دستبافته‌های دستگاهی، رودوزی‌های سنتی، هنرهای فلزی، میناسازی، سفالگری، آبگینه، هنرهای مرتبط با چوب، هنرهای مرتبط با سنگ، نگارگری، چاپ‌های سنتی، حصیربافی، رنگ سازی، نمدمالی، پوستین دوزی، آثار چرمی و رنگرزی سنتی.

لازم به توضیح نیست که چنین محصولات گرانقدری تجلی‌گاه ارزش‌ها، تاریخ پرشکوه و تمدن غنی ایرانی در برابر دیدگان جهانیان است. کثرت تولیدات صنایع دستی یکی از راه‌هایی است که می‌تواند در اقتصاد فعال کشور نقش مهم و تاثیرگذاری داشته باشد. به واسطه‌ی تولید محصولات صنایع دستی مواد اولیه‌ی بومی و داخلی که عموما ارزان قیمت هستند، به فرآورده‌هایی تبدیل می‌شوند که می‌توانند نه تنها در بازارهای داخلی و محلی، بلکه در صادرات کشور محل کسب درآمدهای کلان گردند. ذکر این نکته ضروری است که صنایع دستی به دلیل عدم نیاز به تکنولوژی‌‌های پیشرفته، ماشین‌آلات سنگین و متخصصین خارجی، از جمله منابع درآمدی در راستای موازنه‌ی اقتصادی داخلی نیز باشد. بنابراین تقویت کمی و کیفی تولیدات صنایع دستی، و همچنین حمایت از تولیدکنندگان و صنعتگران داخلی در سراسر کشور، می‌تواند به چرخه‌ی اقتصاد کشور کمک شایانی کند. کمکی که هم می‌تواند کشور را در رکود و بحران‌های اقتصادی یاری رساند و هم از مهاجرت بی‌رویه‌ی روستائیان به کلانشهرها، که بخش زیادی از تولیدات صنایع دستی متعلق به زحمات و دست‌رنج‌های آنان است، ممانعت به عمل آورد. در این راستا کلیه‌ی نهادها و ارگان‎هایی که در روند صفر تا صد این ماجرا درگیر هستند نیازمند توجه بیشتر به صنایع دستی برای رسیدن به خودکفایی و رشد اقتصادی بوده و باید آن را سرلوحه‌ی فعالیت‌های توسعه و سازندگی خود قرار دهند. در این شرایط اقتصاد جهانی که نیاز به گذشتن از صادرات تک‌محصولی و تنوع بخشیدن به آن بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، گسترش هر چه بیشتر صنایع دستی می‌تواند در راستای رسیدن به توسعه‌ی اقتصادی یاری‌گر باشد. از این‌رو صادرات محصولات صنایع دستی نقش پررنگی را در صادرات غیر نفتی ایران ایفا می‌کند.

صنایع دستی ایران به جز از طریق خریداران و هنردوستانِ داخلی، به دو صورت دیگر نیز به فروش می‌رسد. گردشگرانِ خارجی که به قصد سفر وارد ایران می‌شوند مسحور ذوق و هنر ایرانی شده و با اشتیاق فراوان تکه‌ای از این هنر و زیبایی را به کشور خود خواهند برد. اما باید گفت که بیشترین فروش محصولات صنایع دستی از طریق صادرات به بازارهای جهانی صورت گرفته و درآمد ارزی فراوانی را عاید اقتصاد کشور می‌کند. تولیدات صنایع دستی کشورمان امروزه به کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، عراق، افغانستان، ترکیه، چین، اندونزی، برونئی، کره، سوریه، کنیا، آفریقای جنوبی، اردن، قطر، جیبوتی، نیجریه، رومانی، اسپانیا، نروژ، اتریش، پرتغال، ایتالیا، آلمان و سوئیس صادر شده و در این کشورها طرفداران زیادی پیدا کرده است.

صادرات هر نوع کالایی مانند هر فعالیت تجاری دیگر نیازمند آینده‌نگری، برنامه‌ریزی، دانش علمی و اقتصادی و تحرک لازم برای جلب اعتماد خریداران است. برای داشتن یک تجارت موفق نیاز است که در ابتدای امر دانش خود را در زمینه‌ی صادرات، بازاریابی، تبلیغات، امور گمرکی و همچنین قوانین و مقررات صادرات کالا افزایش دهید. صادرات صنایع دستی از ایران به کشورهای همسایه و یا کشورهایی که از نظر جغرافیایی در موقعیت دورتری نسبت به ما قرار دارند، شرایط و مراحلی دارد که در اینجا به طور مختصر به آن خواهیم پرداخت.

کارت بازرگانی

برای شروع هر گونه فعالیت صادراتی، صادرکننده باید دارای کارت بازرگانی حقیقی یا حقوقی باشد و از طریق آن می‌تواند هم در زمینه‌ی صادرات و هم واردات فعالیت کند. پیش‌نیاز گرفتن کارت بازرگانی از وزارت مربوطه، داشتن حداقل سه سال سابقه‌ی کار تولیدی و تجاری است.

بیمه

بیمه بخش بسیار مهمی از روند صادرات را تشکیل می‌دهد. صادرکنندگان به طور عام و در اینجا صادرکننده‌ی محصولات صنایع دستی به طور خاص، باید همواره این نکته را در نظر داشته باشند که برای جلوگیری از ضرر و زیان در جریان حمل و نقل کالای صادراتی خود، نیازمند بیمه‌ی محصولات خود هستند. با داشتن بیمه، فروشنده‌ی هر گونه فرآورده‌ی صنایع دستی مطمئن خواهد بود که در صورت بروز هر گونه اتفاقی که منجر به آسیب دیدن کالای او شود، متضرر نخواهد شد و از طریق بیمه می‌تواند ضرر و زیانی که متوجه خریدار می‌شود را جبران نماید. در زمینه‌ی بیمه‌ی کالاهای صادراتی انواع مختلفی از بیمه وجود دارد که صادرکننده بنا به نیاز و بودجه‌ی خود می‌تواند قرارداد مناسب با شرایط خودش را با بیمه منعقد کند.

هزینه‌ها

برای صادرات هر کالایی صادرکننده موظف به پرداخت یک سری هزینه‌ها است که در هر مرحله از صدور کالا باید پرداخت شود. در ابتدا خود هزینه‌ی خود کالای صادراتی است که صادرکننده هزینه‌های لازم برای تولید آن را پیشاپیش پرداخت کرده است. کالاهای صادراتی بسته به نوع آن‌ها باید به شیوه‌ی مناسب خود بسته‌بندی شوند. محصولات صنایع دستی نیز با توجه به تنوع بسیار گسترده‌ی خود، نیازمند بسته‌بندی مناسب و درخور محصولات است. بنابراین یکی دیگر از هزینه‌هایی که صادرکننده باید در جریان صادرات تقبل کند، هزینه‌ی بسته‌بندی کالا است. پس از آن نوبت به هزینه‌ی حمل و نقل کالای صادراتی از مبدأ به مقصد می‌رسد که باید توسط صادرکننده پرداخت شود. هزینه‌های ذکر شده توسط سازمان‌های ارائه‌دهنده‌ی این خدمات مانند سازمان بنادر، انبارهای عمومی در گمرکات داخلی و سازمان ملی استاندارد وصول می‌گردد. در واقع اصطلاح سیف (CIF) شامل «ارزش کالا (Cost)، مبلغ بیمه (Insurance) و کرایه‌ی حمل و نقل (Freight) می‌شود. در مورد هزینه‌ی بیمه بالاتر توضیح دادیم که فروشنده می‌تواند برای جلوگیری از بروز هر گونه زیان بنا بر شرایط و توان مالی خود یکی از انواع بیمه‌ها را انتخاب کرده و هزینه‌ی آن را پرداخت کند. در اینجا لازم به ذکر است که محصولات صنایع دستی مشمول هیچ‌گونه تعرفه صادراتی و یا حقوق گمرکی (اعم از تعرفه‌ی ارزشی، ثابت و مرکب) نمی‌شوند و صادرکننده از پرداخت هر گونه هزینه بابت تعرفه‌ی گمرکی معاف است.

بازاریابی

بازاریابی در واقع اولین و مهم‌ترین قدم عملی در زمینه‌ی صادرات صنایع دستی است که امروزه به یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر گونه فعالیت تجاری تبدیل شده است، به طوری که یک تولیدکننده می‌تواند با بازاریابی مناسب به یک تاجر موفق تبدیل شود. لازمه‌ی این کار این است که فروشنده‌ی محصولات صنایع دستی بازار هدف خود را به خوبی بشناسد و بر اساس آن طرح‌ریزی نماید. به طور کلی بازاریابی به معنای شناخت بازارهای خارجی و پیدا کردن راه نفوذ به آنان است که از طریق بررسی دقیق آمارهای صادراتی، مذاکره با خریداران خارجی، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، ارتباط با رایزنان بازرگانی در سفارتخانه‌ها و نیز استعلام از موسسات بین‌المللی و مراکز ارائه‌دهنده‌ی اینگونه خدمات حاصل خواهد شد. برای مثال تجربه نشان داده است که از بین محصولات متنوع صنایع دستی ایران، تولیداتی چون سجاده و امثال آن در کشورهای مذهبی متقاضیان بیشتری دارد، در نتیجه با دانستن این موضوع می‌توان از این دسته از محصولات برای بازاریابی در این کشورها استفاده کرد. مثالی دیگر از این دست، بازار پر رونق خرید زیورآلات دست‌ساخته و سنتی ایران در کشورهای عربی حاشیه‌ی خلیج فارس و همینطور تمایل کشورهای اروپایی به خریداری صنایع دستی تزئینی است. بنابراین برای صادرات مناسب و موفق صادرکننده نیازمند این است که بازار هدف خود را به خوبی شناخته و از نوسانات و تغییرات آن آگاه باشد، چرا که در هر کشور و اقلیم و هر فرهنگی نیازها و تمایلات برای خریداری محصولات صنایع دستی متنوع است. همچنین شناخت کالاهای رقیب و آشنایی با کیفیت و قیمت و میزان تقاضای آن‌ها به صادرکنندگان در ارتقای سطح کیفی صادرات‌شان کمک‌های شایانی خواهد کرد. میل غالب خریداران در بازارهای جهانی دائما در حال تغییر است، بنابراین شناخت این مسئله و دانستن اینکه در کجا چه محصولی طرفداران بیشتری دارد به صادرکنندگان صنایع دستی کمک خواهد نمود تا بدانند هر محصولی را به کجا صادر کنند و یا حتی چه تغییراتی در نوع تولید محصولات خود ایجاد کنند تا افراد بیشتری خواهان خریداری کالایشان شوند.

تبلیغات

امروزه تبلیغات بخش بسیار مهمی از فرآیند فروش یک کالا را تشکیل می‌دهد. در تبلیغات فروشنده یا تولیدکننده به همگان اعلام می‌کند که چه محصولی و با چه کیفیت و ویژگی‌هایی را به بازار عرضه کرده و از این طریق دیگران را به خرید کالای خود ترغیب می‌کند. صادرکنندگان محصولات صنایع دستی باید به این نکته توجه کنند که اگر چه کالای تولیدی آن‌ها از ارزش و اعتباری بالا برخوردار بوده و نمادی از تمدن و تاریخ کهن این مرز و بوم است، اما در دنیای امروزه بدون تبلیغات مناسب و اصولی هر گونه تجارتی با شکست مواجه خواهد شد. امروزه به واسطه‌ی ایجاد فضای مجازی تبلیغات وارد مرحله‌ی جدید و با امکانات گسترده‌تری گشته که در صورت استفاده‌ی مناسب از این امکانات، فروش یک کالا و به ویژه کالایی نفیس و ارزشمند نظیر صنایع دستی یک خطه کاری سهل در مقایسه با گذشته خواهد بود.

به طور کلی فرآیند صادرات محصولات صنایع دستی مشابه با بسیاری از کالاهای دیگر، بدین گونه انجام می‌پذیرد: صادرکننده در ابتدا باید به وسیله‌ی طرق مختلفِ بازاریابی مناسب و اصولی بازار هدف فروش کالای مورد نظر خود را شناسایی و از اینکه چه محصولی را به چه کشوری صادر کند اطمینان حاصل کند. در مرحله‌ی بعدی صادرکننده باید پیش‌فاکتور فروش محصول خود را که حاوی مشخصات کالا و فروشنده می‎باشد، صادر و برای خریدار ارسال نماید. در ادامه فروشنده باید مطابق با توافقات به عمل آمده کالای خریداری شده را به شیوه‌ای مناسب بسته‌بندی و آماده‌ی ارسال کند. در مرحله‌ی بعدی صادرکننده موظف است که ارزش گمرکی کالای مورد نظر خود را تعیین نماید. ارزش گمرکی عبات است از بهای سیف (ارزش کالا، هزینه‌ی بیمه و بهای حمل و نقل) و همچنین هزینه‌های دیگری چون حق استفاده از امتیاز محصول (شامل نقشه، مدل و علامت بازرگانی)، هزینه‌های مربوط به افتتاح اعتبار و سایر هزینه‌هایی که به آن کالا تا ورود به اولین دفتر گمرکی تعلق می‌گیرد. در گام بعدی، صادرکننده باید مجوز صدور کالای خود را از ارگان‌هایی مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان ملی استاندارد و دیگر نهادهای مربوطه اخذ کند. در مرحله‌ی بعدی کالای صادراتی باید به گمرک حمل شده و اظهارنامه‌ی خروجی صادر و به گمرک ارائه داده شود. پس از بازرسی و ارزیابی کالا و پلمپ کردن بسته‌های صادراتی، جواز خروجی صادر خواهد گردید. پس از طی کردن این مراحل، صادرکننده باید با یکی از شرکت‌های حمل و نقل قرارداد بسته و کالای خود را تا رسیدن به مقصد بیمه نماید. سپس صادرکننده فاکتور فروش خود را صادر و باید آن را به تایید اتاق بازرگانی رسانده و اتاق بازرگانی نیز گواهی مبدأ کالا را صادر نماید. لازم به ذکر است که این مرحله به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه‌ی گواهی مبدأ اتاق بازرگانی ایران انجام‌پذیر است. در آخرین مرحله صادرکننده جواز خروجی کالای خود را به شرکت حمل و نقل طرف قرارداد خود ارائه داده و شرکت مزبور پس از صدور بارنامه‌ی حمل، کالا را از گمرک بارگیری کرده و به مقصد حمل می‌کند.

در انتهای این مقاله از پرشیا باید به این نکته اشاره کرد که در صورتی که تولیدکننده‌ی یک محصول صنایع دستی کالایی با کیفیت بالا را تولید کند، قطعا خواهد توانست با تبلیغات و بازاریابی درست و مناسب محصولات خود را به خارج از مرزهای کشور صادر کرده و جایگاه خود را در بازارهای جهانی بیابد. در اینجا لازم به ذکر است که صادرکنندگان موفق با صادرات بیش از صد هزار دلار، مشمول جوایز صادراتی خواهند شد.