تالاب عینک جذابترین تالاب شهر رشت
تالاب عینک (گیلان – رشت خیابان افتخاری، جنب پارک دانشجو)
ارمغان همیشگی طبیعت برای بشر چیزی نبوده است جز آرامش و بخشندگی. در آن لحظه که آدمی خسته و فرسوده از زندگی ماشینی شهری است، به طبیعت پناه می‌برد و این طبیعت است که همچون یاری قدیمی آغوش گرم و پر مهر خود را به سوی او می‌گشاید. اما بشر همواره در حفظ و نگهداری از این میراث هستی غفلت کرده و گاه حتی با آگاهی کامل تبر به ریشه‌ی آن زده است. یکی از این فضاهای طبیعی که در خطر نابودی به دست آدمی است تالاب عینک شهر رشت در استان گیلان است.
تالاب عینک، دریاچه‌ی عینک و یا مرداب عینک تالابی طبیعی است که در منطقه‌ی چهار شهر رشت واقع شده است. این تالاب از شمال به بلوار شهید افتخاری، از جنوب به پارک دانشجو مناطق مسکونی غیر مجاز، از شرق به تقاطع غیرهمسطح شهدای گمنام و از غرب به شرکت دخانیات رشت منتهی می‌شود. تالاب عینک بزرگترین تالاب شهری ایران و دومین تالاب بزرگ استان گیلان محسوب می‌شود که محیط آن ۱۲ کیلومتر، پهنه‌ی آبی آن ۴۴ هکتار و حریم و پهنه‌ی ساحلی و خشکی آن ۱۶۳ هکتار است. در تالاب عینک در حدود دو تُن ماهی کپور و ماهی آزاد پرورشی وجود دارد. دلیل نامگذاری آن به نام عینک این است که در عکس‌های هوایی‌ای که از آن گرفته می‌شود، این تالاب شمایلی چون عینک دارد.
عوامل مختلفی در شکل‌گیری این تالاب طبیعی نقش آفرینی داشته‌اند. پست بودن شهر رشت نسبت به آب های آزاد، بارش های فراوان جوی و آب های مازاد حاصل از کشاورزی اراضی شهر رشت و شهرستان‌های فومن و شفت که راه ورود به رود را ندارند، به عنوان عوامل و دلایل بوجود آورنده‌ی تالاب عینک شناخته می‌شوند.
تالاب عینک باید به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری رشت به شمار رود اما هنوز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران تحت پوشش کنوانسیون رامسر قرار نگرفته است و از نظر زیست محیطی دارای وضعیت بسیار نامناسبی است.
تالاب عینک نمونه‌ی خاص یک اکوسیستم زنده‌ی درون شهری است که می‌تواند زیستگاه طبیعی گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر باشد. در اسفند ۱۳۹۵ با اعلام بررسی، پایش و تصویربرداری مرکز آموزش محیط زیست تالاب عینک، حضور بیش از ۳۶ گونه از پرندگان، از جمله گونه‌های با ارزش و حتی در خطر انقراض مانند پلیکان خاکستری و باکلان کوچک همچنین پرندگانی از جمله اگرت (قار) کوچک، باکلان بزرگ، حواصیل شب، پلیکان پاخاکستری، چرخ‌ریسک سر آبی، اردک سرحنایی و بسیاری پرندگان مهاجر و بومی در تالاب عینک و در قلب شهر رشت به عنوان بزرگترین تالاب با قرارگیری کل محیط تالاب در محدوده رسمی شهر مورد تأیید قرار گرفت. اما به دلیل رهاسازی و عدم حفاظت درست و اصولی از این تالاب ارزشمند، در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام شد این تالاب با سومدیریت شرکت آب منطقه ای گیلان و اداره کل محیط زیست گبلان در حال خشک شدن کامل بوده و هیچ‌کدام از ۲۷ گونه‌ی پرندگان بعضاً در حال انقراض به این تالاب مهاجرت نکردند.
شواهد نشان می‌دهد که پوشش گیاهی تالاب عینک از تنوع زیستی فراوانی برخوردار بوده که به دلیل مدیریت نادرست از میزان آن کاسته شده است. در گذشته‌ی نه چندان دور اطراف این تالاب از انواع درختان و نیز گونه‌های انار وحشی، ازگیل، خیزران، گالی و ارملک پوشیده شده بود که رشد و توسعه‌ی ناموزون شهری در سال‌های گذشته باعث تغییر این اکوسیستم شده است، به طوری که بسیاری از این گونه‌ها در حال حاضر از بین رفته‌اند. از طرفی دیگر رشد مخرب گونه‌ی غیر بومی سنبل آبی موجبات آسیب‌های فراوانی را برای تالاب عینک فراهم کرده است و باعث شده است که در نیمه‌ی غربی این تالاب با یک فاجعه‌ی زیست محیطی مواجه باشیم. سنبل آبی که علت رشد آن در داخل تالاب عینک مشخص نیست، دارای رشدی انفجاری بوده و تمامی سطح آب تالاب با برگ‌های سبز این گونه‌ی مخرب پوشیده شده و مانع از رسیدن نور خورشید به آبزیانی می‌شود که در کف تالاب زیست می‌کنند. در راستای بروز این فاجعه و شانه خالی کردن نماینده‌ی سازمان محیط زیست ایران در استان گیلان، دو موسسه‌ی مردم‌نهاد (موسسه‌ی محیط زیستی سرزمین ایده‌آل ما و موسسه‌ی سبزکاران) با امکاناتی بسیار اندک شروع به برداشت این گونه‌ی مهاجم و مخرب و پاک سازی تالاب کردند. علی رغم زحمات و تلاش‌هایی که این موسسات برای حفظ محیط زیست تالاب عینک به کار بستند، به دلیل سوءمدیریت سازمان محیط زیست و عدم توجه سازمان آب منطقه‌ای گیلان، این تالاب در سال ۱۳۹۷ در معرض خشک شدن کامل و نابودی قرار گرفته است. از دیگر دلایل تخریب و نابودی تالاب عینک می‌توان به وجود زباله، نخاله‌ی ساختمانی، تخریب و پر شدن تالاب به دلیل ساخت و ساز بناهای غیر مجاز و تصرف حریم تالاب به عنوان ملک شخصی اشاره کرد که هیچ گونه اقدامی برای جلوگیری از آن‌ها صورت نگرفته است. به طور کلی می‌توان عوامل تخریب تالاب عینک را به این صورت فهرست‌بندی نمود:
• احداث سه دهنه پل خاکی و سنتی (فاقد پایه) و تکه تکه شدن تالاب به چهار قسمت مجزا
• انقراض گونه‌ی نیلوفر آبی به علت رشد گونه مهاجم سنبل آبی
• تخلیه‌ی روزانه و شبانه‌ی نخاله‌های ساختمانی و صنعتی و لاستیک در تالاب
• ساخت و ساز غیرمجاز در حریم قانونی دولت و حاشیه‌ی این تالاب طبیعی
• وجود دو نوع گیاه پیش رونده‌ی آبزی از نوع گیاه «لی» و «نی» در داخل استخر موجب کم شدن مساحت استخر و کدر شدن آب تالاب می‌شوند.
• مرگ و میر گسترده‌ی ماهیان به دلیل انفجار جمعیتی سرخس آزولا در پهنه‌ی این تالاب
• ورود مسقیم فاضلاب و پساب‌های صنعتی و شهری به تالاب
• کاهش شدید پرندگان مهاجر
• برگزاری نمایش عملیات‌های جنگی همراه با آلودگی صوتی و زیست محیطی و رهاسازی سوخت‌های فسیلی تسلیحات نظامی و پوکه‌ها در تالاب
• عدم وجود ایستگاه محیط بانی سازمان محیط زیست
• عدم قرارگیری در کنوانسیون رامسر (پیمانی بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانان و گیاهان وابسته به آن‌ها (به ویژه پرندگان آبزی) است که در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسید).
در حدود بیست سال است که سخنرانی‌های فراوانی در مورد طرح‌های مختلف گردشگری مانند طرح سازه‌های بتنی شناور با کاربری ویلا، رستوران و جزیره‌ی شناور که سازگار با محیط زیست هستند صورت می‌گیرد و هدف از آن‌ها نجات این زیستگاه طبیعی و سرمایه‌گذاری برای گسترش گردشگری در شهر رشت عنوان می‌شود، اما متاسفانه تا کنون هیچ گونه اقدام جدی از سوی متولیان امر صورت نگرفته است.
